Libricide
XX wiek był świadkiem celowego niszczenia dorobku kulturowego przez różne reżimy totalitarne, którym przyświecał jeden cel: całkowite zlikwidowanie innego państwa lub pozbawienie tego państwa niezależności, ograbienie narodu lub grupy etnicznej z ich tożsamości i narzucenie podbijanej ludności własnej wizji świata.
Mechanizm niszczenia bibliotek i ich zbiorów w czasie każdej wojny wygląda tak samo i jest elementem prowadzącym do zniszczenia narodu. Agresor nie tylko zabija i porywa cywilów, atakuje obiekty wojskowe i przemysłowe, ale z premedytacją niszczy obiekty dziedzictwa kulturowego, co stanowi zbrodnię wojenną na mocy Konwencji haskiej z 1954 roku.
Odwiedziłem kilkanaście miejscowości: Stary Sałtów, Szewczenkowe, Szostakowo, Cupiwkę, Słatyne, Dergacze, Prudiankę, Wełykyj Burłuk, Charków, Chersoń, Czernihów, Borodziankę. Widziałem biblioteki zamienione w wielkie gruzowisko, jak ta w Prudiance, ale również biblioteki, które zostały przywrócone do życia tak szybko jak to możliwe.
Początkowo myślałem, że opowiadam o zniszczonych bibliotekach, ale tak naprawdę jest to historia o tym, jak ludzie ratują ukraińską kulturę i ukraińską tożsamość, a tym samym ratują kulturę europejską i europejską tożsamość. Bohaterkami tych opowieści są między innymi: Natalia Petrenko, która tuż przed pełnoskalową napaścią Rosji na Ukrainę objęła kierownictwo Charkowskiej Państwowej Biblioteki Naukowej im. W. G. Korolenki w Charkowie; Tamara Kozel, która przewozi książki z biblioteki do swojego domu i tam je suszy oraz przechowuje; Zoja Katreczko, która wraz z innymi mieszkańcami miasteczka Szewczenkowe uratowała przed okupantem zbiory biblioteczne; Halina Andriunina, która opiekuje się zdewastowaną przez okupanta biblioteką w Szostakowie; Maria Danylova, która przez całe życie pielęgnowała wśród swoich uczniów i sąsiadów język ukraiński, uratowała setki bezcennych wyszywanek i ruszników.
Ci, którzy chcą zniszczyć innych, inne kraje i kultury, wiedzą, że muszą również, a właściwie najpierw, zniszczyć książki i biblioteki innych krajów i kultur. Ochrona bibliotek w czasie wojny – a gdy jest to niemożliwe, dokumentowanie zniszczeń, jakich doznają – staje się równie ważna, jak ochrona ludności i innych istnień.
Biblioteka w Dergaczach była uważana za najlepszą w obwodzie charkowskim. Jej czytelnicy brali udział w różnych konkursach krajowych i zdobywali najwyższe nagrody. Dergacze, obwód charkowski, lipiec 2023
Natalia Petrenko objęła kierownictwo Charkowskiej Państwowej Biblioteki Naukowej im. W. G. Korolenki w styczniu 2022 r., miesiąc przed wybuchem wojny. Charków, sierpień 2023
Niektórych książek nie sposób wydobyć spod gruzów zbombardowanej przez Rosjan biblioteki. Złoczew, obwód charkowski, sierpień 2023
Biblioteka została ostrzelana zapewne z tego powodu, że w pobliskiej szkole miały stacjonować wojska ukraińskie. Płoske, obwód charkowski, czerwiec 2023
Tamara Kozel, bibliotekarka ze Slatyne ratuje książki, przewożąc je ze zniszczonej biblioteki do swojego domu. Zamoknięte książki suszy na słońcu. Przechowuje je starannie, żeby mogły w przyszłości znowu służyć czytelnikom. Słatyne, obwód charkowski, lipiec 2023
Na początku okupacji wojska rosyjskie zajęły bibliotekę w Szestakowe. Skala zniszczeń pozostawionych przez okupantów jest niewyobrażalna. Żołnierze celowo łamali półki, rozrzucali i palili książki oraz ostrzeliwali budynek. Szestakowe, obwód charkowski, maj 2023
Makarowe to mała wioska oddalona o ponad 100 kilometrów od Charkowa. Olga Iwanowna Szpankina otwiera ostrożnie drzwi do budynku, w którym mieściła się biblioteka, poczta i przychodnia. „Żyliśmy tutaj pod rosyjską okupacją od 30 kwietnia do 11 września 2022 roku. Rosjanie założyli naszym wojskowym worki na głowy i gdzieś wywieźli. Książki z biblioteki wyrzucali na zewnątrz i palili” – opowiada Olga i pozwala się sfotografować za biurkiem, za którym pracowała jako bibliotekarka. Makarowe, obwód charkowski, sierpień 2023
Charkowska Państwowa Biblioteka Naukowa im. W. G. Korolenki w Charkowie była pod ciągłym ostrzałem artyleryjskim i rakietowym. Fala uderzeniowa wyrwała wszystkie okna w czytelni, w której w XIX wieku urządzano wieczorami uroczyste bale. Uszkodzony został też zabytkowy fortepian, na którym grał Sergiej Rachmaninow. Charków, sierpień 2023
Pomnik radzieckiego żołnierza z czasów drugiej wojny światowej stoi nienaruszony przed biblioteką, która została całkowicie zrujnowana na skutek rosyjskiego ostrzału artyleryjskiego. Hanna Krall, polska reporterka i pisarka, w jednym z ostatnich wywiadów zadaje sobie pytanie: „Czy ten rosyjski bandzior z Buczy, ten z twarzą anioła, który z taką przyjemnością zabijał, czy on unieważnia tamtego rosyjskiego żołnierza, który mnie wyzwolił?”. Switliczne, obwód charkowski, sierpień 2023
Halina Andriunina jest dyrektorką lokalnej biblioteki. Gdy weszli Rosjanie, urządzili tam swoją kwaterę wojskową. Szestakowe, obwód charkowski, maj 2023
„Wokół całkowicie zrujnowanej biblioteki w Cupiwce leżą jeszcze w ziemi pozostawione przez Rosjan miny” – ostrzega Wiktoria Onoprienko. Cupiwka, obwód charkowski, lipiec 2023
Zdjęcie zostało zrobione dzień po wysadzeniu przez Rosjan tamy w Nowej Kachowce. „Podczas okupacji w bibliotece pracowało tylko 18 osób, głównie techników. Wszystko odbywało się pod nadzorem oficera FSB. Od 7 do 10 maja 2022 roku wszyscy pracownicy zostali wyrzuceni, drzwi zostały wyłamane, a biblioteka została ograbiona” – opowiada Mikołaj Makariuk, pracownik biblioteki. Chersoń, czerwiec 2023
W budynku gminnej rady, w którym miesiła się również biblioteka, okupanci torturowali ukraińskich jeńców. Na podłodze do tej pory leżą pokrwawione materace i łuski po nabojach. Książki zostały przeniesione do pobliskiego przedszkola. „Jak można pokonać naród, który pomimo tylu cierpień doznanych od agresora pielęgnuje pragnienie obcowania z literaturą?” – pyta retorycznie Ludmiła Rahimova, dyrektorka biblioteki. Semeniwka, obwód charkowski, lipiec 2023
Po zbombardowaniu Czernihowskiej Biblioteki Centralnej im. M. M. Kociubińskiego, gdy tylko było to możliwe, przystąpiono do jej remontu. Czernihów, czerwiec 2023
Odłamki pocisków i rakiet uszkodziły dach budynku biblioteki w Charkowie. Fala uderzeniowa wyrwała prawie wszystkie okna, wybite zostały drzwi, zawalił się strop, zniszczeniu uległa instalacja grzewcza. Wiele książek zostało zalanych wodą. Charków, Charkowska Państwowa Biblioteka Naukowa im. W.G. Korolenki, maj 2023
Zoja Katreczko, dyrektorka Publicznej Biblioteki w Szewczenkowe, obwód charkowski, maj 2023
Tamara Kozel na podwórku swojego domu. Słatyne, obwód charkowski, lipiec 2023
W szewczenkowskiej szkole mieściła się również lokalna biblioteka. Maria Danylova, nauczycielka języka ukraińskiego i literatury ukraińskiej, w budynku szkoły urządziła salę muzealną, gdzie zgromadziła cenne wyszywanki, ruszniki, maszynę tkacką i wiele innych pamiątek materialnego dziedzictwa kulturowego wsi ukraińskiej. W czasie ostatniej rosyjskiej okupacji uratowała ponad sto cennych wyszywanek i ruszników, ukrywając je w swoim domu. Szewczenkowe, obwód charkowski, lipiec 2023
W bibliotece w Starym Sałtowie do dyspozycji czytelników pozostawało 25 tysięcy książek. Podczas działań wojennych został uszkodzony dach biblioteki. Wiele książek uległo zniszczeniu. Po wyzwoleniu tych terenów przez armię ukraińską miejscowa ludność pomagała przenieść część zbiorów do pomieszczeń Domu Kultury, gdzie biblioteka wznowiła swoją działalność. Biblioteka Publiczna Starosałtowskiej Wspólnoty Terytorialnej w Starym Sałtowie, obwód charkowski, maj 2023
Rosjanie ostrzelali budynek domu kultury zakazanymi bombami kasetowymi. Pociski były wystrzeliwane z czołgów, moździerzy i helikopterów. W czasie działań wojennych wolontariusze organizowali w budynku pomoc humanitarną dla miejscowej ludności. Dergacze, obwód charkowski, maj 2023
Adam Kasperkiewicz (ur. 1973 r.) – adwokat, pasjonat fotografii dokumentalnej. absolwent Wrocławskiej Szkoły Fotograficznej, uczestnik warsztatów fotografii dokumentalnej Mój Fyrtel 2022 Fundacji PIX.HOUSE. W marcu 2022 roku dokumentował życie Lwowa w cieniu wojny. Wykonane wówczas zdjęcia złożyły się na fotoreportaż pt. „Chciałem zobaczyć i opowiedzieć”. Uzyskał szereg wyróżnień w konkursach fotograficznych, między innymi : I miejsce w Ogólnopolskim Konkursie Fotograficznym „Gdzie są źródła. Polska, Ukraina, Europa” (2022), wyróżnienie w XI edycji Międzynarodowego Konkursu Fotograficznego „Portret Prawdziwy” (2023), nagrodę specjalną w Ogólnopolskim Konkursie Fotograficznym O!Znaki Pracy (2023).
Zdjęcia z projektu Libricide były prezentowane na wystawach w Charkowskiej Państwowej Bibliotece Naukowej im. Władimira Korolenki, we Lwowskiej Obwodowej Bibliotece Naukowej, w Uniwersytecie im. Iwana Franki we Lwowie, w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie.